Home Ontdek Hamburg De Schilleroper, een verpieterde circusruïne

De Schilleroper, een verpieterde circusruïne

door Fem
Gepubliceerd: Bijgewerkt op

Als je je ogen dichthield, had het iets van glamour.

Een uitspraak van Aaf Brandt Corstius (en geniale boektitel, maar dat terzijde) die ik toch regelmatig heel toepasselijk vind. Maar de Schilleroper, ooit een circus, heeft helemaal niks meer van glamour, ook niet als je een roze bril opzet en van daarachter je ogen dichtknijpt.

Een circus met alles erop en eraan

Eind 19e eeuw was dat anders. Toen liepen er op het terrein van het circus aan de rand van Altona acrobaten en olifanten rond:

Der_Zirkus-Busch-Bau_Hamburg_1891

Het circus werd tussen 1889 en 1891 speciaal gebouwd voor Circus Busch en werd in 1891 met een groot gala geopend waar zo’n 1.200 mensen bij waren. Het circus bleef niet lang in Altona, het trok in 1899 al naar een groter optrekje aan de Reeperbahn.

Architect Ernst Michaelis bouwde de circustoko om tot theater, en in 1905 opende het met een stuk van Schiller, in het jaar van diens 100e sterfdatum, waardoor er ook meteen een naam voor het theater was: Schiller-Theater. Opgevoerd werden van nu af tragedies, revuevoorstellingen, cabaretachtige programma’s en vanaf de jaren ’20 ook wat politiekere stukken.

Er maakten niet alleen professionele gezelschappen gebruik van het Schiller-Theater, maar ook arbeidersamateurverenigingen.

Vrijwel vanaf het begin kampte het theater met geldtekorten en hing het aan elkaar van subsidies, tot het begin jaren ’30 moest sluiten. Ook dit keer onderging het theater een metamorfose en gingen de deuren na grondige verbouwing in 1932 weer open, nu als de Schilleroper. De jugendstilfacade (zie foto) werd bij deze verbouwing aangebracht – hij overleefde de oorlog niet.

Facade schilleroper

Interieur rond 1920:

Interieur na de verbouwing in 1932:

Hoe de Schilleroper een tragedie zonder eind werd

Eigenlijk overleefde de Schilleroper zelf de oorlog ook niet. Toen Hitler in 1933 aan de macht kwam werd het theater ingezet om de Hamburgers propagandastukken voor te schotelen (hoewel je er ook nog wel voor echt theater terecht kon in die tijd).

In 1939 sloot het theater opnieuw, omdat er geen schuilkelder voorhanden was en het te onveilig zou zijn om het open te houden. In de oorlogsjaren werd het o.a. ingezet als gevangenis voor krijgsgevangenen.

Met de sluiting van 1939 viel het doek voor het theater als zodanig. Het raakte tijdens bombardementen zwaar beschadigd en werd na de oorlog slechts in afgeslankte en veel simpelere vorm hersteld.

Een theater werd het nooit meer. Direct na de oorlog werden er tijdelijk mensen opgevangen van wie het huis was verwoest bij bombardementen. Korte tijd was het nog een hotel, er werden gastarbeiders in gehuisvest en bedrijven sloegen er hun voorraden op. In de jaren ’70 woedde er twee keer een brand, waarvan er één behoorlijke schade aanrichtte.

Ondertussen waren de eigenaren van de Oper in conflict geraakt met de gemeente over wat er met het pand moest gebeuren. De eigenaren wilden een cultuurcentrum, met winkels en een mooie event location. De gemeente hield vol dat het gebouw en de buurt daar ongeschikt voor waren.

Rechtszaak op rechtszaak volgde, en ondertussen raakte de Schilleroper in verval. In de jaren ’90 (ja, we springen behoorlijk vooruit in de tijd en de stad en de eigenaren hakketakken nog steeds over het bestemmingsplan) werden Afghaanse vluchtelingen in het oude circus opgevangen.

Dit leidde tot verhitte politieke discussies, want deze mensen verbleven in een bouwval waar de ratten over de vloer renden. Bovendien waren de omwonenden nijdig omdat er geen gezinnen werden opgevangen, maar vooral alleenstaande jongemannen (ook die discussie is vandaag de dag helaas niet veel anders…). Ondertussen werden er nog maar wat rechtszaken gevoerd, die nooit werkelijk ergens toe leidden.

Hoewel er eind jaren ’90 nog gesproken werd van afbreken van het hele complex, heeft er na (toch nog) een verbouwing nog een Italiaans restaurant in gezeten, en later een swingclub waar feesten met swingmuziek uit de jaren ’30 en ’40 georganiseerd werden. Ook deze club bleef niet lang, maar er was al gauw een opvolger.

We zijn inmiddels aangeland in 2003, en de opvolger was de undergroundachtige club Schiller-Oper, die met lezingen en concerten in korte tijd opeens heel erg hot werd en ver buiten Hamburg bekendheid had. Ook dit feest was na een aantal jaren wegens geldgebrek weer voorbij.

Sindsdien staat de Oper leeg. Er wordt nog steeds gebakkeleid over het bestemmingsplan en ondertussen is het gebouw er zó slecht aan toe dat zelfs urbexers er niet meer naar binnen willen.

Zelfs voor urbexers niet meer leuk

Er wordt wel geurbext in Hamburg, maar grote sites als de Beelitz Heilstättenen de verlaten chemische fabriek in Rüdersdorf in Berlijn heeft Hamburg niet. Leegstaande gebouwen zitten vaak stevig op slot en zijn niet toegankelijk.

Een van de plekken waar je eerder wel nog naar binnen kon piepen om een kijkje te nemen was de Schilleroper. Onderstaande foto’s schoot een dude met de naam cmdpirxII in 2013. Sindsdien is de toestand van het gebouw dramatisch verslechterd en staat het letterlijk op instorten. De gemeente heeft het volledig dichtgetimmerd en zelfs urbexers raden elkaar af te proberen nog binnen te komen.

Inside S.O.8

Inside S.O.10

Schilleroper Street Art

Dat weerhoudt street artists er natuurlijk niet van om de buitenkant van het verpieterende circus op te leuken en te bekladden.

Over de geaardheid van Putin maakt men zich hier schijnbaar nogal druk – de Putin is Gay stencils zijn op meerdere plekken op het gebouw te vinden…

Staalconstructie onder Denkmalschutz, maar dat zegt niet zo heel veel

Sinds 2013 is de staalconstructie van het circus als voorbeeld van vroeg-industriële dakconstructies op de Denkmalschutzlijst gezet. Hoera, zou je denken, maar dat valt toch wat tegen. De stalen tentconstructie is weliswaar beschermd, de rest van het gammele pand is dat niet en kan zonder pardon tegen de vlakte gegooid worden. Sterker nog, in theorie zou de monumentale constructie ook opgepakt kunnen worden en ergens anders neergezet kunnen worden.

Aangezien monumentenzorg het in Hamburg ‘heel erg druk’ heeft, is daadwerkelijke zorg voor monumenten vaak niet zo’n prioriteit – iets waar ik heel knorrig om kan worden. Zo veel circusgebouwen zijn er niet meer in Duitsland (namelijk alleen dit nog), al helemaal niet midden in een woonwijk.

Zo kan het omwonenden vroeger vanuit hun raam clowns, paarden en olifanten zagen en tegenwoordig uitkijken op een verdrietig gebouw dat ieder moment zelf door zijn hoeven kan zakken. Waar je vroeger wakker werd van olifantengetrompetter en na het werk bij wijze van spreken kon uitglijden over een olifantendrol, ruik je nu enkel schimmel en moet je uitkijken dat je niet door een losliggend vloerdeel zakt…

Meer street art in Hamburg

Op naar Hamburg!

Kun je niet wachten om naar Hamburg te gaan, dan helpt deze pagina je op weg om je reis te plannen. Met de trein ben je er zo! Bekijk ook deze artikelen voor nog meer inspiratie:

Heb je deze artikelen al gelezen?

7 reacties

Carol 9 maart 2016 - 11:25

Wat interessant Fem! Wij hadden hier een tijd geleden een co-workingplek tegenover en werden altijd erg verdrietig van de staat waarin het verkeerde. Door dit verhaal ben ik nog verdrietiger geworden… ;-) Wat een schande dat het zo vergammelt!

Antwoorden
Fem 9 maart 2016 - 16:42

Was dat Lerchen28, waar het Frauenwirtschaftszentrum zat voor het naar bij mij in de buurt verkaste? Ik kan me daar echt over opwinden, dat een nominatie op de Denkmalschutzlijst helemaal niet per se betekent dat een pand ook daadwerkelijk tegen wat dan ook geschutzt is… #volkomenknots

Antwoorden
Piet-Hein Out 12 juli 2016 - 22:46

Hallo Fem,

Het tekeningetje dat je hebt staan was het grotere circusgebouw van Circus Renz dat Paul Busch kocht toen Ernst Jacob Renz (de oude Renz) overleden was en zijn kinderen niet in staat waren het circusimperium te leiden. Ik heb een paar jaar terug toestemming gehad om het gebouw te betreden en een paar beelden te schieten. (zie http://www.circusphotographer.com) men was toen net begonnen met het weghalen van de wildgroei van bomen om alles in gereedheid te brengen van sloop. Er werd mij verteld dat er sociale woningbouw en ateliers voor kunstenaars zouden komen en dat alleen het oude gedeelte van het geraamte zou blijven staan.
Diverse circussen hebben eerder geprobeerd om het gebouw te kopen, hieronder ook Bernhard Paul van Circus Roncalli. Hij wilde het gebouw dan elders weer opbouwen, ook hij kreeg geen overeenkomst met de familie die eigenaar was en ruziede met de gemeente en elkaar. Inderdaad heel spijtig, het is het enige tastbare restant van een Duits circusgebouw van voor de Tweede Wereldoorlog dat er nog staat/ stond. Is het complex al grotendeels gesloopt nu?

Wat betreft Gent. Die hebben hun circusgebouw na de oorlog laten omslopen tot garage. Alleen de stallen zijn nog grotendeels intact. In al hun wijsheid gaat men die nu wegslopen en een er een grote ondergrondse disco van maken, eeuwig zonde.

Antwoorden
Fem 13 juli 2016 - 06:40

Hallo Piet-Hein, bijzonder dat je er hebt kunnen fotograferen! Dat kan nu helaas echt niet meer; het gebouw staat er nog steeds, maar staat op instorten. Het is nu te gevaarlijk. Er is al jaren sprake van kunstenaarsateliers, sociale woningbouw, restaurants, etc., etc., maar de kibbelende partijen komen er niet uit. Ondertussen staat het gebouw dus leeg, gebeurt er niets mee en brokkelt het steeds verder af… Eeuwig zonde inderdaad. :( In Gent hebben ze schijnbaar ook het verstand verloren!

Antwoorden
Esther 9 maart 2016 - 11:31

Oh, wat zonde!! In Gent staat een circus dat hier bijzonder veel op lijkt. Heeft ook jaren leeg gestaan (ik mocht er vorig jaar tijdens het lictfestival in) en gaat nu dicht om een nieuwe bestemming te krijgen.

Antwoorden
Fem 9 maart 2016 - 16:44

Even gegoogled, inderdaad! Zelfde idee, en ook in een woonwijk (ik blijf dat fascinerend vinden). Hamburg kan nog wat van Gent leren, qua bestemmingsplan en ontwikkeling!

Antwoorden

Laat een antwoord achter aan Fem Antwoord annuleren

Standort Hamburg is de enige Nederlandstalige blog die helemaal om Hamburg draait. Dé plek dus om tips te vinden voor je stedentrip Hamburg!

© 2012-2023 Standort Hamburg / femina docta. Alle rechten voorbehouden.  

Standort Hamburg gebruikt cookies om de site goed te laten draaien. OK Cookiebeleid