Ja, wat is het eigenlijk? Een soort pilaar met mensen die over elkaar heen klimmen (?) – Ik loop er al jaren aan voorbij, en heb me nooit echt afgevraagd wat het is. Tot een tijdje geleden, want toen probeerde ik met de fiets de Elbberg te bedwingen op weg van Oevelgönne naar huis. Ik geef maar gewoon toe dat mijn conditie wat te wensen over liet en ik moest afstappen om op adem te komen. (Ben ook geen 16 meer, hoor.)
Puffend stond ik voor deze pilaar en dacht ‘wat doen deze mensen eigenlijk?’ Ze bleken aan het emigreren te zijn, las ik op het bordje. Ik stond voor het emigratiemonument in Altona. Dat best een interessant verhaal te vertellen heeft.
Ik dook de geschiedenis in…
Hamburg emigratiehoofdstad
In de tweede helft van de 19e eeuw zat de Europese economie in het slop. Tegelijkertijd kwamen verre bestemmingen als New York en Brazilië dichterbij door de uitbreiding van het Europese treinennet en vooral de opkomst van commerciële rederijen die een overtocht mogelijk maakten.
Hamburg was door zijn ligging het perfecte vertrekpunt voor een beter leven. Uit Rusland, Hongarije, Kroatië en Tsjecho-Slowakije trokken hele volksstammen naar Hamburg. Onder hen ook veel joden, omdat er aan het einde van de 19e eeuw in heel Europa pogroms plaatsvonden.
Om deze stroom mensen op te vangen werden in 1901 de Auswandererhallen gebouwd, waar tegenwoordig het Auswanderer Museum Ballinstadt zich bevindt. (Aanrader, trouwens!) Deze emigratiehallen waren ook in de eerste en tweede wereldoorlog hard nodig. Rond 1890 vertrokken er dagelijks drie schepen met emigranten vanuit Hamburg, in 1930 waren dat er zes per dag.
Amerika was veruit de populairste emigratiebestemming (bijna 80% van de emigranten wilde hiernaartoe), op de voet gevolgd door Argentinië en Canada.
Lucratieve business, dat emigreren
Waar veel gewone mensen het dusdanig moeilijk hadden dat ze geen andere oplossing zagen dan te vertrekken, hadden de rederijen het goed. Je moest er niet alleen veel tijd voor over hebben om de overtocht te maken (New York 20 dagen, Argentinië en Canada een maand, Australië twee volle maanden), maar ook een flinke bom duiten.
Zelfs het goedkoopste ticket voor een reis naar New York kostte al 130 Mark. Als je je bedenkt dat dat voor veel mensen een maandloon was, is het geen wonder dat mensen zich aan boord probeerden te smokkelen. De meesten van hen werden geschnappt omdat ze al vastliepen op het uitgebreide formulier dat ze moesten invullen (formulierfetisjisme is in Duitsland van alle tijden…).
Het Auswandererdenkmal als geschenk bij de 800e Hafengeburtstag
Vele Kroaten vertrokken in die tijd vanuit Hamburg naar Amerika. Kroatische Hamburgers besloten daarom de stad een herinnering aan alle emigranten cadeau doen. Bij de 800e Hafengeburtstag in 1989 werd het Auswandererdenkmal onthuld.
Het emigratiemonument is gemaakt door de Kroatische beeldhouwster Ljubica Matulec. Het oorspronkelijke beeld had ze van hout gemaakt, maar na 10 jaar was dat zo verrot dat het uit elkaar begon te vallen. (Hoe dit een verrassing kon zijn is me een raadsel, maar goed.) Ze maakte een tweede exemplaar, ook van hout, dat vervolgens in brons gegoten werd. Sinds herfst 2008 staat het bronzen beeld op zijn vertrouwde plaats niet ver van het Altonaer balkon.
De pilaar beeldt alle mensen uit die via Hamburg naar Amerika getrokken zijn. (Is het vreselijk mooi, nou, nee, dat vind ik zelf niet. Maar het verhaal erachter vind ik wel erg boeiend.) Op de gedenkplaat staat een gedicht van Zeljiko Maljevic, dat ik hier voor het gemak even in het Duits voor je opneem, want mijn Kroatisch is wat, uh, roestig 😉
„Hier bin ich, so nah und doch so schrecklich fern.
Noch fühle ich dich leise und laut tief in mir.
Und schweig´, obgleich ich allen sagen würd´so gern:
wie sehnsüchtig bin ich, mein Heim, nach Dir”
Waar vind je het Auswandererdenkmal
Het Auswandererdenkmal staat bij de trap die je af gaat als je naar Dockland loopt, Kaistraße/Rainvillenterrasse. Makkelijker te onthouden: als je met je gezicht naar de Elbe aan het Altonaer Balkon staat, sla je rechtsaf de Kaistraße in. Deze straat loopt naar beneden, richting Övelgönne. Na een paar meter kom je het monument vanzelf tegen aan je linkerkant.
Doen in de buurt
- Dockland beklimmen
- Uitkijken over de Elbe aan het Altonaer Balkon en koffie drinken bij Altonas Balkon op het terras
- Ontbijten op de Fischmarkt!
- De schepen in Museumshafen Oevelgönne bekijken en eten aan het Elbstrand
- Kunst kijken aan de Elbe aan de FrauenFreiluftGalerie
- Loop langs de Elbe door tot de Alter Schwede, en ga dan op bezoek bij de duivel.
Meer over de emigratiegeschiedenis van Hamburg
Hamburg was voor velen het startpunt van een nieuw leven, en veel van hun verhalen zijn bewaard gebleven. Het is echt de moeite waard om de S-Bahn naar Veddel te nemen (nog geen tien minuten vanaf het Hauptbahnhof) en het indrukwekkende Auswanderermuseum Ballinstadt te bezoeken.
Aan het einde van de tentoonstelling kun je in de computer opzoeken of verwanten van jou omzwervingen via Hamburg gemaakt hebben (via Ancestry.com, sowieso een interessante site als je geïnteresseerd bent in familiegeschiedenissen).
Op naar Hamburg!
Kun je niet wachten om naar Hamburg te gaan, dan helpt deze pagina je op weg om je reis te plannen. Met de trein ben je er zo! Bekijk ook deze artikelen voor nog meer inspiratie:
- 100 dingen die je in Hamburg gedaan moet hebben
- Insider tips: Hamburg voor gevorderden
- Veel Hamburg voor weinig geld: de beste budgettips voor een stedentrip Hamburg
- 11x fijne reisgidsen over Hamburg
