Google de Elbphilharmonie en de eerste suggestie die Google doet is ‘Elbphilharmonie kosten’.
Hoewel dat jammer is, het is namelijk een concertgebouw, is het al een verbetering. Eerder was de meest gestelde vraag namelijk ‘komt de Elbphilharmonie ooit af?
Die vraag kunnen we nu gelukkig beantwoorden: jawel, en het resultaat mag er wezen!
Deze maand werd de Elphi eindelijk opgeleverd, na 7 jaar vertraging. In deze blog gaan we het even hebben over de bouw van de Elbphilharmonie, en hoe het allemaal toch nog goed kwam met ons nieuwe concertgebouw.
Het plan: een nieuw boegbeeld voor de haven
HafenCity is een wijk in beweging. Woontorens, kantoren en restaurants schieten als paddestoelen uit de grond. Maar voor cultuurliefhebbers was er nog niet echt iets te doen. Wel stond er ergens een groot pakhuis te verpieteren.
Dat was dé kans om het concertgebouw der concertgebouwen neer te zetten, dacht architect Alexander Gérard. Een ‘Wahrzeichen’ waar niemand omheen kan en dat op mokken en t-shirts zal prijken. Bovenop dat pakhuis.
De basis: Kaispeicher A
Dat pakhuis, op de spits van een landtong tussen de Sandtorhafen en de Grasbrookhafen, was Kaispeicher A. Op deze plek bouwde de toenmalige Wasserbaudirektor Johannes Dalmann in 1875 een pakhuis met torentje en tijdbal (waarmee scheepslui hun klokken gelijk konden zetten, zie foto uit 1900). Dit torentje was het boegbeeld van de haven, tot het gebouw in de Tweede Wereldoorlog gebombardeerd werd.
Het gehavende pakhuis werd uiteindelijk gesloopt en een nieuw pakhuis werd in de jaren ’60 neergezet. Tot in de jaren ’90 werden in Kaispeicher A thee en cacao opgeslagen. (Op onderstaande foto uit 2005 zie je nog de kranen waarmee de zakken thee en cacao op de kade gehesen werden.) Met de komst van de grote containerschepen verdween de behoefte aan pakhuizen grotendeels en verloor Kaispeicher A zijn functie.
En een glazen opzetstuk
Aan het Zwitserse architectenbureau Herzog & De Meuron een ontwerp te maken. Het schijnt dat het eerste ontwerp in een paar minuten op een A4-tje stond. Drie golven en het glazen opzetstuk voor Kaispeicher A was klaar. Het golvende dak zou de deining van de Elbe nabootsen en de indruk wekken van een ‘reusachtige kristal die de hemel, het water en de stad steeds opnieuw anders weerspiegelt’.
Om Hamburgs nieuwe boegbeeld aan de Elbe een uniek uiterlijk gegeven is de Kaispeicher volledig gestript – alleen de gevel, die onder Denkmalschutz staat, en het fundament zijn bewaard gebleven. De bakstenen basis is vervolgens met betonnen palen versterkt, zodat hij het gedeelte erboven kan dragen. In totaal draagt stalen skelet met een gewicht van 18.000 ton de constructie.
En high-tech concertzalen
Met 110 meter is het inmiddels het hoogste bewoonde gebouw van Hamburg. De glazen panelen (die elk zo’n 1,5 ton wegen) zitten vol moderne snufjes. Zo zijn ze elk voorzien van een uniek stipjes-rasterpatroon waarmee de warmte buiten de deur gehouden wordt en voorkomen wordt dat de musici binnen gefrituurd worden.
Daarnaast zijn de panelen bestand tegen Hamburgs weer (wind), uitgerust met dingetjes waar scheepsradars iets mee kunnen. Ze zijn natuurlijk ook geluiddicht, zodat je tijdens concerten niet naar scheepstoeters hoeft te luisteren.
De grote concertzaal, foto Herzog & De Meuron.
De concertzalen zweven via een ingenieus systeem in het midden van het gebouw. Dat maakt de zalen niet alleen geluiddicht, maar zorgt ook voor een superieure akoestiek.
Naast drie concertzalen en een backstageruimte waren verder in het ontwerp opgenomen: een hotel, een restaurant, 45 waarschijnlijk onbetaalbare appartementen, en een garage. Op 37 meter hoogte, waar de Backsteinbau overgaat in het glazen opzetstuk werd een openbaar ‘Plaza’ ontworpen, waar iedereen van het uitzicht kan komen genieten.
De bouwpraktijk: een Millionengrab
Het concertgebouw aan de Elbe was inderdaad al heel snel een fenomeen waar niemand omheen kon. Helaas niet op de manier die de architecten gehoopt hadden.
We noemen haar inmiddels liefkozend ‘Elphi’, maar lange tijd hoorde je vooral ‘Millionengrab’ of ‘Kotzklotz’. Dit was niet geheel zonder reden.
De bouw begon in 2007 en het idee was dat het oude pakhuis in 2010 getransformeerd zou zijn. Op de begroting uit 2005 stond 186 miljoen euro, waarvan 77 miljoen voor rekening van de stad.
Nu de poorten opengaan zijn we 7 jaar en 789 miljoen (!) euro verder. Reken je de investeringen van externe investoren mee, dan hebben we het over 866 miljoen euro. De Elbphilharmonie staat daarmee op de 15e plaats in het rijtje met duurste gebouwen ter wereld.
Wat ging er in hemelsnaam mis?
Hm, wat ging er niet mis? Al een jaar na het opstellen van de begroting (en een jaar voor het begin van de bouw) werden de kosten ingeschat op 241 miljoen (114 miljoen voor de stad).
Er was voortdurend ruzie tussen de stad, de aannemer en het architectenbureau. De planning deugde van geen kanten. Het ontwerp bleek zeer gecompliceerd te zijn, en eind 2011 had de aannemer ernstige twijfels bij de veiligheid van de dakconstructie.
Als gevolg hiervan lag de bouw van de Elphi een jaar lang helemaal stil en begonnen delen van het nog open gebouw te rotten en liepen kosten steeds verder op…
Pas in 2013 werden rechtszaken en andere narigheden uit de weg geruimd en werd de bouw hervat. Ook werden er harde deadlines afgesproken, en torenhoge boetes vastgelegd voor elke dag vertraging die nog zou ontstaan.
Alles is relatief, natuurlijk, hè… ik bedoel, die Noord-Zuidlijn, die deed er 15 jaar over en kostte 3,1 miljard euri. Dan is de Elphi toch een koopje. En er was ook iets met een vliegveld in Berlijn, dat voorlopig nog niet eens in de buurt van ‘af’ is… 😉
Het resultaat: een glinsterend plaatje
Ik vond er niet zoveel van toen ik in 2013 in Hamburg kwam wonen. Het deed me een beetje denken aan Gaudí. Maar pas toen de kranen rondom het gebouw verdwenen werd ik echt nieuwsgierig.
En nu het ein-de-lijk af is, kan ik niet anders zeggen dan dat ik het een schoonheid vind.
Vanuit elke hoek in de haven ziet ze er anders uit. Elk tijdstip van de dag zorgt weer voor een andere lichtinval en een andere spiegeling. En dan ben ik nu dus (januari) nog niet eens binnen geweest!
Mijn eerstvolgende levensdoel is dan ook: een concertkaartje bemachtigen…
Kom je Elphi bewonderen?
Dat is een puik plan, al moet je voor concertkaartjes voorlopig nog geduld hebben. Deze gaan maar mondjesmaat in de verkoop en zijn dan binnen een paar minuten volledig uitverkocht.
Macht nichts, er is genoeg te zien in de Elphi!
Het Plaza is bijvoorbeeld gratis toegankelijk. Je bent hier niet de enige die wil komen kijken, dus houd rekening met drukte. Heb je geen zin om in de rij te staan, dan kun je voor € 2 een Plaza-ticket en kun je met voorrang naar boven.
De ins en outs over Elphi ervaar je als je meegaat met een Elphi-Tour.
Daarna is het tijd voor een goed biertje bij Störtebeker Elbphilharmonie, vanwaar je prachtig uitzicht hebt.
Heb je er dan nog geen genoeg van en ben je benieuwd hoe het is om te wonen in dit bijzondere gebouw, dan boek je een kamer in het 5-sterrenhotel aan het Plaza: The Westin Hamburg.
Elbphilharmonie, Platz der Deutschen Einheit 1, U Baumwall (Elbphilharmonie)
Op naar Hamburg!
Kun je niet wachten om naar Hamburg te gaan, dan helpt deze pagina je op weg om je reis te plannen. Met de trein ben je er zo! Bekijk ook deze artikelen voor nog meer inspiratie: