Het is dat ik echt zo goed als niks met mijn handen kan, maar anders was de voormalige Viktoria-Kaserne in Altona-Nord toch een reden geweest om kunstenaarschap te overwegen.
Dan had ik me aan kunnen melden bij Frappant en deze rijzige Backsteinbau mijn kantoor kunnen noemen.
De Viktoria-Kaserne in Altona-Nord: ooit een gigantisch militair complex
Een kantoor dat er met die twee torens uitziet als een kasteel en in vroeger tijden een gigantisch complex was dat het leger huisvestte, politieagenten opleidde, gevangenen herbergde.
In de Tweede Wereldoorlog brachten vele joden hun laatste nachten in Hamburg hier door voordat ze naar elders op transport gezet werden.
Een kantoor ook waarvan ver na de oorlog het grootste gedeelte is afgebroken en dat vervolgens jarenlang eenzaam en leeg stond te verpieteren tot de kunstenaars het kwamen redden (insert Ivanhoe-tune!)
De kazerne werd tussen 1878-1873 gebouwd in een toen nog zeer leeg Altona-Nord. Herinner je je dit kaartje nog van de Altonaer Blutsonntag? Bij de rode pijl zie je het kazernecomplex, dat oorspronkelijk veel groter was dan wat er nu nog van over is. De blauwe lijn is de Allee (nu Max-Brauer-Allee), de blauwe pijl de rechtbank, die op het moment dat de kazerne gebouwd werd enkel nog bestond uit de Backsteinbau van het Landsgericht.
Het complex bestond uit drie blokken, een officiersclub, een manege, een trainingsruimte, garages, woonblokken en een detentieruimte. Het geheel was gebouwd rondom een binnenplaats waarop getraind werd.
Tegenwoordig is de kazerne behoorlijk afgeslankt
Van het kazernecomplex staat vandaag alleen nog Blok 3 overeind. Met zijn ronde bogen en dubbele torens is het een mooi voorbeeld van de Pruisische kazernestijl uit de Wilhelminische periode (1888-1918, Kaiser Wilhem II). In die tijd hield men wel van barokke elementen die de macht van het Duitse Rijk konden uitbeelden.
De Viktoria-Kaserne als Mädchen für alle Fälle
De kazerne heeft nogal wat verschillende functies en bewoners gehad. Ze begon haar carrière in 1881 als standplaats van het Königlich preußische Infanterie-Regiment Graf Bose Nr. 31. (Dat is nogal een mond vol inderdaad. Het regiment kreeg deze titel als eerbetoon aan generaal Julius von Bose, die naar het schijnt ‘buitengewone prestaties’ had geleverd.)
In 1919 nam de Altonaer politie haar intrek in het complex, en bleef daar zitten tot aan de Tweede Wereldoorlog. Vlak voor de oorlog begon, in 1938, werd Altona (voorheen een zelfstandige stad) een stadsdeel van Hamburg en stond de kazerne dus eigenlijk ‘opeens’ in Hamburg. De Gestapo bezette de kazerne tijdens de oorlog en deporteerden (o.a.) vanuit hier duizenden Joden naar concentratiekampen.
Ook de kazerne raakte echter zwaar beschadigd tijdens Operatie Gomohrra in juli 1943, waarbij de Geallieerden een derde van het woongebied van Hamburg en het grootste deel van Altona in as legden. Vrijwel direct na de oorlog werd het complex echter hersteld.
De kazerne werd een politieacademie en ving tegelijkertijd vluchtelingen en daklozen op, waardoor het complex ook wel ‘Soziallager Eggerstedtstraße’ genoemd werd.
Na de grote overstroming van Hamburg in februari 1962 werden hier 300 lichamen opgebaard ter identifiactie.
In 1977 besloot de stad, om mij vooralsnog totaal onduidelijke redenen, om het grootste deel van het complex af te breken. Delen van de kazerne werden nog als sporthal gebruikt door de universiteit en politie, andere delen stonden leeg en werden aan hun lot overgelaten. Treurnis en leegstand dus…
Als je de kazerne vandaag bezoekt, zul je alleen nog Blok 3 en een paar bijgebouwen aantreffen.
En een dame met vele namen
De officiële naam van de kazerne veranderde bij iedere nieuwe bewoner. Zo heette ze ‘Neues Kasernement’, ‘Frühere Infanteriekaserne’, ‘Polizeiunterkunft Altona’ en werd ze ook een tijd ‘Soziallager Eggerstedtstraße’.
Altonaërs noemden de kazerne altijd al Victoria-Kaserne, naar de straat waar de hoofdingang van de kazerne zich bevond. Deze straat werd in 1951 hernoemd tot Eggerstedtstraße. Tegenwoordig staat de kazerne bij de meeste mensen gewoon bekend als ‘Frappant’.
Uiteindelijk adopteerden de kunstenaars de kazerne
Kunstenaarscollectief Frappant is ontstaan uit een groepje kunstenaars dat lange tijd atelier hield in een lekkend en op instorten staand pand in St. Pauli. Uiteindelijk verjaagd door de eigenaar van het lekkende huis (die er andere plannen mee had), vonden de kunstenaars onderdak in het leegstaande Karstadtgebouw aan de Große Bergstraße.
Hier moest de groep uiteindelijk ook weg, want dit gebouw moest afgebroken worden en plaatsmaken voor Hamburgs eerste (en hopelijk enige) binnenstads-Ikea. Frappant was wederom dakloos, maar liet zijn oog vallen op de Viktoria-Kaserne, die inmiddels helemaal leeg stond.
De stad was daar eigenlijk niet zo blij mee en deelde mede dat Blok 3 in diep treurniswekkende staat verkeerde: beschimmeld en onbewoonbaar, absoluut ongeschikt als atelierruimte of werkplaats. Enkele kunstenaars verschaften zichzelf daarop natuurlijk toegang en zagen dat het allemaal wel meeviel, waardoor de stad een beetje voor joker stond en uiteindelijk een huurcontract voor een jaar afgaf. Inmiddels werken er webdesigners, schilders, beeldhouwers, illustratoren, modeontwerpers, filmmakers, enzovoorts.
Een kijkje nemen in de Viktoria-Kaserne?
De toekomst van de Viktoria-Kaserne ziet er ook weer een stuk rooskleuriger uit dan de afgelopen decennia, want Frappant heeft haar inmiddels aangekocht en ontwikkelt er een cultureel centrum. Er worden concerten gegeven, tentoonstellingen en vlooienmarkten georganiseerd en vrouwengroepen komen er samen.
De beste gelegenheid om nog meer te weten te komen over het gebouw en de geschiedenis ervan is met openmonumentenweekend, de Tag des offenen Denkmals (die in tegenstelling tot zijn naam toch écht een lang weekend duurt). Tijdens dit weekend kun je er themarondleidingen over de verschillende functies die de kazerne heeft gehad (aanrader!).
Elke eerste zondag van de maand zijn er openbare rondleidingen door de kazerne (om 15 u).
In en om de kazerne vind je bovendien overal street art, dus laat zeker je camera niet thuis!
Je vindt de Viktoria-Kaserne hier: Zeiseweg 9, 22765 Hamburg.
Op naar Hamburg!
Kun je niet wachten om naar Hamburg te gaan, dan helpt deze pagina je op weg om je reis te plannen. Met de trein ben je er zo! Bekijk ook deze artikelen voor nog meer inspiratie:
- 100 dingen die je in Hamburg gedaan moet hebben
- Insider tips: Hamburg voor gevorderden
- Veel Hamburg voor weinig geld: de beste budgettips voor een stedentrip Hamburg
- 11x fijne reisgidsen over Hamburg
(O, ja, zo levert de stad Hamburg zijn onder monumentenzorg vallende panden op…)
En er kunnen dingen uit de muur getrokken worden… maar wat voor dingen? Condooms? Tandzijde? Glow-in-the-dark opplaktanden?
3 reacties
Erg, maar het enige dat blijft hangen zijn die vrouwengroepen. Huisvrouwen, breigroepen, kenaus, vroedvrouwen… intrigerend!
Haha, na, toll. Klup voor Kenaus? Ik kan me er ook weinig bij voorstellen, maar heb me tot nu toe nog niet echt heel hard geroepen gevoeld om me bij zo’n groepje aan te sluiten ;)
Deze reactie komt wel wat laat op een post uit 2015, maar ik vind het zelf zo’n bizar verhaal dat ik het graag vertel aan iedereen die het horen wil. Het begint niet in Duitsland, maar in Frankrijk, in 2001. Ik was bij Franse vrienden met wie ik een passie deel voor de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog. In Noyon, meer precies in het Bois Saint Mard, is tijdens deze oorlog een ondergrondse mijnenoorlog gevoerd waar nog altijd tunnels van te vinden zijn. Mijn Franse vriend vroeg me één van deze tunnels in te kruipen, en te kijken naar een tekst die een Duitse soldaat daar aan het uiteinde, in de “Sprengkammer”, in de muur had gekrast, en vroeg me de tekst te vertalen. Fransen kunnen niets met de Duitse taal, zelfs geen adres herkennen. Er stond in de muur gekrast: “Altona, Viktoriastr. 60 III, Hummel, 12/89. Dat laatste is een aanduiding voor 12e compagnie van Infanterieregiment 89. Ik besloot het adres op te zoeken op een stadsplattegrond, maar kon het niet vinden. Bewust van het lot van Hamburg in WO2 bedacht ik dat het stratenplan er nu wel heel anders uit zou kunnen zien dan destijds en daarom heb ik het stadsarchief van Hamburg om raad gevraagd. Ik heb gevraagd waar dat adres ergens geweest zou kunnen zijn en of daar misschien ook een mijnheer (soldaat) Hummel kon hebben gewoond. Ik had geen idee waar ik om vroeg. Na geruime tijd (weken, maanden?) kreeg ik een dikke envelop in de bus met de historie van de kazerne op dat adres, hoe het verder met het gebouw was afgelopen, en bovendien de herkomst van de (bij)naam Hummel. De romeinse III in het adres had ik geinterpreteerd als driehoogachter zoals dat ook in Amsterdam wel het geval is, maar betekent hier het IIIe gebouw van de kazerne. Een regiment heeft 3 bataljons en elk bataljon had zijn eigen gebouw. Het gaat hier dus om het gebouw van het IIIe bataljon dat ik terug kon vinden op de plattegrond die het archief me had gestuurd. Het is me alleen nog niet helemaal duidelijk geworden wat regiment 89 er mee te maken heeft want de Viktoriakazerne was van IR 31, en IR 89 is Mecklenburgs. Hoe dan ook, ik vond het bijzonder om van een mijntunnel in Frankrijk, 20 tot 30 meter onder de grond, bij een kazerne in Hamburg uit te komen.