Hoi, moin! Mag ik ‘je’ zeggen? Waarschijnlijk wel, ook al hebben we niet 40 jaar geleden samen geknikkerd.
In het Duits betekenen ‘du’ en ‘Sie’ toch net even meer dan ‘je’ en ‘u’ in het Nederlands, en daar gaan we het vandaag eens over hebben.
Het verschil tussen du en Sie
Sie is een uiting van respect, én van een bepaalde afstand.
Du, dat is voor mensen met wie je geknikkerd hebt, je naasten. Je familie, je kinderen, je vrienden.
Na, kinkt op zich simpel, toch?
Is het ook, meestal.
Maar voor Nederlanders is het toch vaak even wennen. Voor mij was het dat in elk geval! Ik heb er geen enkele moeite mee om mensen met ‘Sie’ aan te spreken, want ik heb er in het Nederlands ook geen moeite mee om ‘u’ te zeggen.
Maar om zelf met ‘Sie’ aangesproken te worden in situaties waarin ik in Nederland gewend was met ‘je’ aangesproken te worden… Dat voelde toen ik hier in 2013 aankwam toch een beetje als die keer dat ik kort na mijn 30e verjaardag voor het Lido door een pubert aangesproken werd met ‘mevrouw’…. (Nu is dat inmiddels behoorlijk veranderd, maar dáár hebben we het in een volgende blog wel over.)
Wanneer gebruik je Sie?
Mensen die je niet kent spreek je in principe met Sie aan.
Als je met je baas praat, en vaak ook met collega’s. Ook al werk je soms al 20 jaar met hen samen. (Is dat altijd zo? Nee, zeker niet, zie verderop.) Je zegt Sie in de winkel. Bij de dokter, bij de bank, en zeker tegen de politie, en tegen mensen die ouder zijn.
Als je met mensen praat die ‘quasi Respektsperson’ zijn. (Bonuspunten als je de quote herkent!) (Niet? Schade, snel lezen dan maar!)
Met ‘Siezen’ speel je altijd op safe.
Soms is het voor Duitsers ook best lastig te beslissen of er al een du aangeboden kan worden, hoor:
Während der Amerikaner sein Gegenüber stets jovial mit Vornamen und you anspricht (“Dietmar, couldn’t you work out this contract for us?”), erstarrt der Deutsche bei der Anrede in verwirrter Gedankenkontemplation: Ich arbeite zwei Jahre länger in der Firma als mein Kollege, er ist zwei Jahre älter als ich. Darf ich ihm das Du anbieten? Muss ich warten, bis er es tut? Das Du ist zu nah, das Sie zu formal.
Wanneer gebruik je du?
Het Duitse ‘du’ heeft niet helemaal dezelfde betekenis als het Nederlandse ‘jij’. In het Nederlands maken je en jij de communicatie vaak gewoon een stuk makkelijker. Het betekent niet dat we weten wie 40 jaar geleden bij het knikkeren altijd won, of hoe de schoonmoeder van de ander heet.
Maar in het Duits drukt du een bepaalde vertrouwdheid uit, het is de aanspreekvorm voor vrienden en familie. Het ‘duzen’ moet je aangeboden worden (‘jemandem das du anbieten’), markeert een nieuwe diepgang in het contact. Begin je iemand uit het niets te duzen… dan ben je behóórlijk opdringerig.
Natuurlijk zijn er ook in het Duits situaties waarin du op z’n plaats is, ook als je geen dikke matties bent. Op het interwebs bijvoorbeeld, op de sportclub of in de kroeg, en ook bij veel bedrijven is het inmiddels heel gewoon om collega’s te duzen. Of om alleen de baas te Siezen. (Zie ook de twijfelgevallen hieronder.)
Maar wie biedt dat du dan aan?
Meestal is het degene met de ‘hogere positie’ die eventueel een du aanbiedt, als hij zij daar zin in heeft en dat gepast acht. En ja, dat kan de collega zijn met wie je al 20 jaar intensief samenwerkt, maar ook iemand die je van het internet kent en in het echt ontmoet. (Want ook al heb je iemand op internet al jaren geduzt, het is niet per definitie vanzelfsprekend dat je elkaar dan ook meteen duzt als je elkaar in het echt ontmoet.)
(En ja, ik krijg nog steeds wel een beetje jeuk bij het idee van ‘hoger geplaatst’ of ‘asymmetrische relatie’, want Respektsperson is voor mij in principe iedereen, tenzij wapkous. Maar zoals mijn leraar Latijn vroeger al zei: ‘aannemen en toepassen’. En voor je het weet denk je zelf ook ’that’s Frau Eggers to you’. Want afstand, dat is niet per se negatief. Gaan we het binnenkort ook over hebben.)
En Onze Lieve Heer dan?
Ja, dat vind ik zelf een hele mooie. Nederlanders spreken Onze Lieve Heer namelijk niet alleen met ‘u’ aan, maar hebben zelfs een vorm die alléén voor Onze Lieve Heer bedoeld is, en wel ‘U’ met een hoofdletter.
In Duitsland wordt Onze Lieve Heer geduzt, vanaf het eerste contact.
Het “Hamburger Sie”
Het lijkt nu misschien alsof de Duitsers zich hier zelf nooit echt ongemakkelijk bij voelen, maar dat is niet zo. Dat zag je al in het citaat uit de blog van Die Zeit hierboven. Voor die twijfel is er een oplossing: het Hamburger Sie.
Bij het Hamburger Sie combineer je iemands voornaam met Sie, om uit te drukken dat er een zekere band bestaat, maar dat er van knikkerij geen sprake is geweest en heel waarschijnlijk ook niet gaat zijn.
Immer mehr wird es im geschäftlichen Alltag dort angewendet, wo eine asymetrische Beziehung vorherrscht, aber gleichzeitig auch Sympathie zwischen zwei Menschen besteht.
Dat kan dus de huisbaas zijn, of een collega die hoger in rang is of langer bij het bedrijf werkt dan jij. Mijn vroegere huisbaas in Altona was bijvoorbeeld Suzanne + Sie, en ik was voor haar Fem + Sie. Ik heb vijf jaar in haar huis gewoond, en ons Hamburger Sie ontstond na een goede verstandhouding van vier jaar.* Ich meine ja nur…
Waarom dit Sie een Hamburger Sie is? Ik weet het niet helemaal zeker (het interwebs levert geen directe verklaring 🙂 ), maar ik vermoed dat het komt door een bekend citaat van Helmut Schmidt (geboren en getogen Hamburgenaar – ja, ik heb net een woord uitgevonden). Hij begon ooit een gesprek met Peer Steinbrück met:
Wann sind wir uns eigentlich das erste Mal begegnet, Peer?
en ging daarna verder met:
In welcher Abteilung des Kanzleramtes haben Sie gearbeitet?
Let op: ook bij het Hamburger Sie is het meestal de oudere/’hoger geplaatste’ persoon die ermee begint.
En het “Münchner Du”
Je hebt ook het ‘Münchner du’ of ‘Kassiererinnen-du’, waarbij de achternaam met du gecombineerd wordt. “Frau Schmidt, haste [hast du] noch 5 Cent Münzen für mich?”
In supermarkten heb ik dit zeker vaak genoeg gehoord. Waarom het specifiek uit München zou komen hebben de krochten van het interwebs mij nog niet onthuld. (Weet jij het? Gooit het in de groep!)
Wat te doen in geval van twijfel? Duzen of Siezen?
Met Sie speel je altijd op zeker. Het is makkelijker herstellen van een te formeel Sie dan een te vrijpostig du, zeker omdat je als niet-Muttersprachler toch bepaalde situaties niet altijd meteen goed kunt lezen.
Solliciteren
Maar wat nou als je gaat solliciteren in Duitsland en de vacature spreekt de hele tijd over ‘das bringst du mit’ en ‘dann suchen wir dich’?
Goede vraag, vind ik ook lastig! Hoe wordt degene genoemd aan wie je je brief moet sturen? Staat er ‘Marisa freut sich auf deinen Brief’ of staat er ‘Marisa Schmidt’ of ‘Frau Schmidt’? Hoe stellen de medewerkers zich op de website van het bedrijf voor?
Word er in de vacature expliciet geduzt en moet je brief aan Marisa, dan kun je het erop gokken, of desnoods, zoals we in Nederland ook wel doen, beide gebruiken, dus eerst ‘geachte mw. Schmidt’, gevolgd door een komma en ‘beste Marisa’.
Op kantoor
Op kantoor hangt het er echt van af waar je werkt. Er zijn steeds meer bedrijven waar iedereen elkaar duzt, maar ook bedrijven waar binnen de afdeling geduzt wordt, maar waar de Chefetage gesiezt wordt. Of waar iedereen elkaar siezt. En alle varianten daartussen. Dat kan verwarrend zijn.
Maar gelukkig heb je echt wel snel door wanneer het de bedoeling is dat je je baas en collega’s aanspreekt met Sie. Raak je echt in de war, spreek het dan gewoon aan: geef aan dat je niet zeker bent wat je moet zeggen en dat je het graag goed wilt doen. Je collega’s of je baas weten dat je niet in Duitsland opgegroeid bent. Je hoeft niet alles op dag 1 te weten.
Op verjaardagen, recepties, enz.
Bwoa, dit vond ik zelf zeker een lastige toen ik hier net was. Op verjaardagen en recepties in de zin van ‘bij de bruiloft’ is meestal ‘du’ geaccepteerd, hoewel ‘Sie’ gereserveerd blijft voor ouders, grootouders, enz. (En dan ga je na een tijdje merken dat je zo aan het Siezen gewend bent geraakt dat het opeens raar voelt om mensen die je niet kent op een verjaardag te duzen. Maar dat terzijde.)
Op zakelijke recepties houden we het bij ‘Sie’. Tenzij er ooit geknikkerd is, je weet zelf.
En het voordeel van de Hollander
Duitsers vinden Nederlanders die Duits spreken vaak aandoenlijk. Ze weten bovendien dat het in Nederland (en veel andere landen) anders werkt met du/Sie, en willen je misschien geruststellen. Ook in Duitsland veranderen dingen, en bijvoorbeeld in de mediawereld is het een stuk gebruikelijker om te duzen dan, zeg, bij een advocatenkantoor dat is opgericht in 1820.
Ben je ergens uitgenodigd, of dat nu op een sollicitatie of bij een klant is, dan kan het prima zijn dat de ander zegt ‘hey, zullen we elkaar duzen’ of ‘is het OK als ik je Marisa noem’. (Of Bruce. Sorry. Op de een of andere manier sluipen de Pythons toch altijd mijn hoofd binnen.)
Voor de zekerheid: Alsterschwäne met Sie aanspreken…
Ja, ik geef toe dat het misschien geen alledaagse situatie is, want zo ‘gesprächig’ zijn zwanen niet, maar mocht je in gesprek raken met een Alsterschwan, spreek hem dan met Sie aan en beledig hem vooral ook niet, want dát is in Hamburg dus mooi strafbaar. (Serieus.)
Om indruk te maken op je nieuwe collega’s en vrienden kun je ook gewoon even deze mooie Duitse uitdrukkingen leren om pas echt de blits te maken. 🙂
Lukt het niet zo en wil je even afreageren? Dan mag je best even schelden, hoor. Deze prachtige Duitse scheldwoorden lenen zich er goed voor. Sie Giftnudel! 😉
*Een goede verstandhouding waar ik 100% van de credits voor wil, want los van allerlei conventies was zij wel nogal… curieus.
