Ik heb niet direct een heel warme band met de Deutsche Post, zoals je wellicht weet.* Maar de Oberpostdirektion aan de Stephansplatz wil ik toch graag even onder je aandacht brengen, want ‘Postpalast’, dat is zeker geen misplaatste bijnaam. Bovendien heeft de Oberpostdirektion allang niks meer met de post te maken, dus we gaan het in dit artikel gewoon fijn over architectuur en geschiedenis hebben.
Historische context: een paleis voor de post
Tot 1871, het jaar waarin het Duitse Rijk werd opgericht, bestond er nog niet echt een gestandaardiseerd postsysteem in Duitsland: post werd door vele verschillende particuliere postdiensten rondgebracht. De ‘postkantoren’ in deze periode waren waren voornamelijk gevestigd in herbergen.
Tegelijkertijd groeide de industrie, en Hamburg groeide mee. Als een van de belangrijkste havens van Europa had Hamburg een efficiënt postsysteem nodig om zijn positie in de internationale handel te behouden en te versterken. Al die postkantoortjes in herbergen bleken dus niet bijzonder handig te zijn. Al snel besloot het hoofd van de verenigde Duitse Rijkspost, Heinrich von Stephan, daarom om een centraal gebouw voor de post te laten bouwen. 
De realisatie van dat plan bleek echter moeilijk en takkeduur, en het was ook al niet eenvoudig een geschikt stuk grond te regelen. In september 1878 wendde het hoofdpostkantoor zich daarom tot de Senaat van Hamburg: help! In eerste instantie lukte het ook de Senaat niet om een geschikte locatie voor te stellen, tot de stad de huizenrij langs de wallen tussen de Dammtor en Holstentor opkocht. Dit gebied, grenzend aan de Dammtorstraße, bleek de perfecte locatie voor het nieuwe postkantoor – ook al lag het (in die tijd) het niet zo centraal in het stadscentrum als de herbergen die dienst deden als postkantoren.
De stad had wel wat voorwaarden gesteld aan de bouwstijl. Zo was het niet de bedoeling dat de landschappelijke charme van de omgeving verstoord werd, en mocht er alleen in ‘villastijl’ gebouwd worden. Architecten Julius Raschdorf en August Kind maakten er een prachtig neorenaissance paleis van. De bouwkosten bedroegen zo’n 2,06 miljoen mark voor het gebouw zelf en 1,75 miljoen mark voor het terrein van 8.000 m².
Het nieuwe gebouw werd uiteindelijk in 1887 in gebruik genomen. In de jaren 1898 tot 1901 werd het bovendien naar het westen uitgebreid met de bouw van een post- en telegraafkantoor.
De mechanisatie van transport en vervoer leidde tussen 1918 en 1929 tot een complete revamp van het gebouw. Het pakketbezorgingscentrum werd volledig gerenoveerd en vergroot. De Oberpostdirektion, in de volksmond ook wel het ‘Postpalast’, werd in totaal 90 jaar lang gebruikt door de post.
Een nieuw type architectuur voor de Oberpostdirektion
Het ontstaan van een gestandaardiseerd postsysteem, de opkomst van het moderne transportsysteem en de techniek van telegraaf en telecommunicatie vroeg een nieuw soort architectuur. Je moet het toch ergens kwijt allemaal. En wel binnen de designwensen van de stad.
Heinrich von Stephan had hier een duidelijk idee bij. Aan de ene kant wilde hij functioneel ingerichte kantoren bouwen, aan de andere kant wilde hij ‘de waardigheid van het Rijk aan de wereld laten zien’.
Het resultaat is een gigantisch complex in neorenaissance-stijl, vol klassieke elementen, geveldecoraties (heb je Mercurius al gespot?) en een combinatie van zandsteen en baksteen – baksteen was in Hamburg natuurlijk ook gewoon praktisch.
De architecten deelden het hele complex op in verschillende gebouwgroepen in verschillende hoogtes en met meerdere torens en koepels om een levendige vibe te creëren. De uitbundige geveldecoraties, herhaalde motieven en doorlopende kroonlijsten verbonden de afzonderlijke delen van het gebouw tot een monumentaal postpaleis.
Een nieuwe functie voor het postpaleis
De Oberpostdirektion bleef ook tijdens de beide wereldoorlogen in gebruik en bleef zo goed als onbeschadigd tijdens de bombardementen op Hamburg in 1943. Nadat het gebouw te klein was geworden voor de almaar groeiende post, werd de Oberpostdirektion in 1978 verplaatst naar een nieuw gebouw in City Nord. Het telegraafkantoor en een postkantoor bleef in het gebouw zitten tot 2000, en tot 2009 bleef ook het Museum für Kommunikation.
Tegenwoordig heeft Hamburg nauwelijks nog postkantoren. In de voormalige Oberpostdirektion vind je nu het Dermatologikum, een tietenpletter (oké, Mammographie Stephansplatz noemen ze zich), een apotheek, een café en kantoren.
De Oberpostdirektion onder Denkmalschutz
In 1997 werd de Alte Oberpostdirektion am Stephansplatz opgenomen in Hamburgs monumentenlijst en staat het onder Denkmalschutz. Volgens het deskundigenadvies uit 1995 is het gebouwencomplex van grote betekenis als herinnering aan de geschiedenis van de Reichspost, maar ook voor de stedenbouwkundige geschiedenis van de stad.
Het bijbehorende rapport zegt verder (geparafraseerd): “Van de ontelbare gebouwen die in de tweede helft van de 19e eeuw zijn gebouwd en die symbool staan voor het nieuw gestichte rijk en het moderne keizerlijke gezag over het hele rijk, staan vandaag de dag nog maar een paar gebouwen overeind. Een van de grootste en prachtigste gebouwen is het zo goed als ongewijzigde paleis van de voormalige Oberpostdirektion in Hamburg, als getuigenis van de snelle groei van deze tak van transport. Het is van buitengewoon belang voor de geschiedenis van de van de Reichspost en zijn gebouwen, niet in de laatste plaats omdat het een van de eerste gebouwen is dat ontworpen is door Julius Raschdorff.”
Links de Oberpostdirektion am Stephansplatz (de kruising), daarboven Planten un Blomen. Rechtsonder zie je de zwaan van Ärztehaus Goldener Schwan.
Fototips voor de voormalige Oberpostdirektion
Aan de buitenkant van het postpaleis is op zich genoeg te zien. Het is gigantisch en uitbundig versierd, en als je van moderne toevoegingen houdt, dan zijn die er ook. Maar neem je camera zeker ook even mee naar binnen, al was het alleen maar voor de entree (aan de Dammtorstraße). En nu je er toch bent, kun je ook gewoon doorlopen. Er zitten een café, een apotheek en een paar winkels achter die entree, en ook die zijn de moeite waard. Daarna loop je door naar de overdekte binnenplaats met de fraaie steden wenteltrap (#backsteinporn, is dat al een ding? Zo niet, dan zou het dat moeten zijn). Voor de rest van het gebouw heb je een afspraak bij een arts nodig.
Meer interessante architectuur in Hamburg
Hamburg puilt echt uit van de bijzondere architectuur. Een paar highlights:
- Schuin tegenover de Oberpostdirektion ligt Ärztehaus Haus Goldener Schwan, met een heel bijzonder trappenhuis.
- Ook wel Hamburgs Hogwarts, het Fernsprechamt aan de Schlüterstraße is ook echt een plaatje.
- Over Hogwarts gesproken, hier zijn 9 plekken in Hamburg die aan Harry Potter doen denken.
- Heb je de smaak te pakken? Top, hier is nog meer historische architectuur in Hamburg
- Liever iets moderns? Hebben we ook: 11x moderne architectuur in Hamburg
Nog niet genoeg? Bekijk hier alle architectuurartikelen: #architectuur
Op naar Hamburg!
Zin gekregen in een stedentrip Hamburg? Dan helpt deze pagina je op weg om je reis te plannen. Met de trein ben je er zo! Zoek je een goede hoteldeal, kijk dan eens hier. Nog meer inspiratie nodig? Heb ik voor je! Bekijk bijvoorbeeld deze artikelen:
- 100 dingen die je in Hamburg gedaan moet hebben
- Insider tips: Hamburg voor gevorderden
- Veel Hamburg voor weinig geld: de beste budgettips voor een stedentrip Hamburg
- 11x fijne reisgidsen over Hamburg
*Zie: De Deutsche Post heeft een hekel aan mij, maar dat weerhoudt mij er niet van te stemmen
