Home Ontdek Hamburg Openluchtmuseum Hamburg: sculpturen

Openluchtmuseum Hamburg: sculpturen

door Fem
Gepubliceerd: Bijgewerkt op

Welkom in Openluchtmuseum Hamburg! Vandaag gaan we de leukste sculpturen in Hamburg bekijken, want, je raadt het niet, ook dáár hebben we er heel veel van.

Ook voor de sculpturen bewegen we ons in deze aflevering kriskras door Hamburg. Los geht’s!

Nana & de dolfijn, uit de collectie van Joop

Ben je te vroeg voor je musical, dan is er voor het musicaltheater aan de Elbe genoeg te zien. Zoals de Nana and Dolphin van Niki de Saint Phalle. Als de vrolijke Nana je niet in de musicalstemming brengt, dan weet ik het ook niet meer. 😉

De beelden voor het theater horen overigens tot de kunstcollectie van Joop van den Ende (die, mocht je het nog niet weten, ook de oprichter van Stage Entertainment is).

Wie wat waar: Niki de Saint Phalle, Nana & Dolphin (1998), Stage Theater am Hafen, Norderelbstraße 6 (er staan zelfs twee Nanas!)

In de buurt ga je uiteraard naar een musical, wandel je door de alter Elbtunnel en ga je op zondagmorgen naar de Fischmarkt.

Bevallen de Nanas je? Check dan ook: Hannover voor kunstliefhebbers.

Space Elephant

Op een steenworp van de Nanas staat Dalí’s Space Elephant. Het is een bronzen olifant met dunne en sterk verlengde poten met een gouden piramide op zijn rug. Staan de lange benen van de olifant symbool voor de toekomst of voor verborgen verlangens? Of moeten mensen gewoon niet zo moeilijk doen en vreugde putten uit een fraai en onverwacht kunstwerk tegen de skyline van de Hamburgse haven? Ik opteer voor het laatste, maar ik ben dan ook wat je noemt een ‘Kunstbanause‘. Dalí is een kunstenaar die ik heb moeten leren waarderen (dit vond plaats bij Boijmans van Beuningen), maar inmiddels ben ik wat je noemt hooked, en deze olifant is gewoon apart. Ik houd niet van gezwam over filosofische interpretaties van kunst. Is het mooi? Fijn, klaar! Op de foto ermee en bewonderen maar!

Ook dit beeld komt uit Joops collectie.

Wie, wat, waar: Salvador Dalí, Space Elephant (1980, brons), Stage Theater an der Elbe, Norderelbstraße 8

foto: Julienne Chen, CC BY-NC-SA 2.0

Bojen-Männer

Op de Alster wordt de lente aangekondigd door de terugkeer van de Alster-fontein en de Alsterzwanen. Op de Elbe keert bij Oevelgönne een van de  “Vier Männer auf Bojen” van Stephan Balkenhol terug.

De vier mannen-op-boeien zijn van eikenhout en sieren sinds 1993 ondiepe plekken in Hamburgs wateren. Om beter beschermd te zijn tegen de weersomstandigheden, worden de houten mennekes momenteel vervangen door aluminiumfiguren.

Ze zien vrij onopvallend uit, maar vergis je niet, met hun sokkels zijn de boeimannen 2,40 meter hoog en wegen ze negen ton. De houten mennekes zijn ruw gehouwen en daarna beschilderd. Daardoor zijn (bij de beelden die nog van hout zijn) de knoesten en scheuren in het hout goed te zien, en heeft ook de beitel duidelijk zijn sporen nagelaten.

In de herfst gaan de mannen op sabbatical en worden ze door de kunstenaar zelf opgelapt in de Stackmeisterei op Finkenwerder.

Wie, wat, waar: Stephan Balkenhol, Vier Bojenmänner (1993), Außenalster, Süderelbe, Oevelgönne, Bergedorf

Mann und Frau voor de bibliotheek

Toen ik er begin 2013 een blauwe maandag bijna naast woonde, wist ik het niet, maar ook de man en vrouw voor de Zentralbibliothek zijn sculpturen van Stephan Balkenhol. Over het hoofd zien kun je ze in elk geval niet: ze zijn vijf meter hoog. De ‘echte Hamburger’ schijnt een hekel aan ze te hebben, maar waarom is me eerlijk gezegd niet helemaal helder. Ik vind ze best grappig. (Maar ik ben dan ook een Möchtegernhamburgerin…)

Wie, wat, waar: Stephan Balkenhol, Mann und Frau (2004, brons), Zentralbibliothek, Hühnerposten 1

In de buurt ga je naar de Hamburger Kunsthalle en de Deichtorhallen, beide onderdeel van de Hamburger Kunstmeile. Je bevindt je hier ook op een Katzensprung van het Kontorhausviertel, zeker ook ook even een kijkje nemen. En nu je toch bezig bent: het Levantehaus en de olifanten van het Afrikahaus wachten ook op je komst.

Twee mieren op reis

Ken je die van die twee mieren die naar Australië wilden? Nou, die belandden aan de Elbchaussee:

In Hamburg lebten zwei Ameisen,
die wollten nach Australien reisen.
Bei Altona auf der Chaussee,
da taten ihnen die Beine weh.
Und da verzichteten sie weise,
denn auf den letzten Teil der Reise.
So will man oft und kann doch nicht
und leistet dann recht gern Verzicht.

Joachim Ringelnatz (1883-1934)

Sinds 2014 kun je ze daar op de hoek Elbchausee/Liebermannstraße ontmoeten. (Hoewel ze al een paar keer gestolen zijn! Echt!) Spectaculair? Nee. Wel een leuke insider joke.

Wie wat waar: Peter Schröder, Die Ameisen (2014, brons en graniet), Elbchaussee / Liebermannstraße

In de buurt: deze mieren zijn geen onderdeel van de doe-het-zelf rondleiding door Othmarschen, maar je kunt ze makkelijk toevoegen tussen stations 6 en 7, of als je uit het Jenisch-Park (station 4) komt.

Teufelsbrück

Niemand minder dan de duivel zelf zit bij Teufelsbrück over de Elbe te staren. Waarom hij hier zit en waarom je een keer bij hem op bezoek moet gaan, lees je hier: Op bezoek bij de duivel aan Teufelsbrück.

Teufelsbrück is trouwens station 6 van het Geschichts- en Kulturpfad Othmarschen, een doe-het-zelf rondleiding door Othmarschen die ik je van harte aan kan raden.

Wie wat waar: Bert-Ulrich Beppler, 1984 (huidige versie van het beeld), Teufelsbrück

De Elbe van Wieland Förster

“Die Elbe”, voor Dockland, symboliseert de verbinding van Hamburg met Dresden via de rivier. Wieland Förster ziet de Elbe als een lieflijke en tegelijkertijd verwoestende bronzen vrouwenfiguur van 1,60 m hoog en 750 kg.

Je kunt van alles lezen in het feit dat deze sculptuur geen hoofd of ledematen heeft, en dat hebben ook vele mensen gedaan. (Golvende vormen, grillige rivier, je hebt een beeld…) Ik ga me daar niet aan wagen, want ik heb meer met architectuur. Bekijk dus het beeld en beklim daarna vooral Dockland!

Wie wat waar: Wieland Förster, Die Elbe (2002/2006, brons), Dockland, Edgar-Engelhard-Kai / Van-der-Smissen-Straße

Ottenser Torbogen

Midden in Ottensen ontmoet je twee vrouwen (bijvoorbeeld als je van station Altona naar Marktzeit in der Fabrik wandelt). Aan de ene kant van de boog zit een oudere vrouw op een voetstuk, aan de andere kant loopt een jongere vrouw door in tegenovergestelde richting loopt. Voorbijgangers kleden haar graag aan. 😉 De twee vrouwen maken geen contact, lijken elkaar niet eens waar te nemen. Zoals je zo vaak aan mensen voorbij loopt bij het winkelen – zeker bij de wekelijkse boodschappen. (De beelden staan aan het begin van de Ottenser markt.)

De sculptuur van Doris Waschk-Balz zou de relatie tussen mens en architectuur onderstrepen. Ik zie dat persoonlijk niet zo, maar hey… 😉 Ottensen is trouwens een leuke plek voor een avondje uit!

Wie wat waar: Doris Waschk-Balz, Ottenser Torbogen (1980, brons), Spritzenplatz / Ottensener Hauptstraße

Altonaer Balkon: Maritim

Het Altonaer Balkon bezoek je vooral vanwege het heerlijke uitzicht op de haven. Er was ook een tijd dat mensen hier fanatiek op pokémons jaagden. (Is dat nog een ding tegenwoordig?) Maar als je je even van de haven weet los te rukken en je omdraait, sta je voor waarschijnlijk het bekendste werk van Gerhard Brandes: de sculptuur ‘Maritim’, ook wel bekend als de ‘Drei Fischer’. Toen ik hier net woonde, dacht ik eigenlijk dat het een oorlogsmonument was, nu vraag ik me af wat ik me daarbij voorstelde. Het zijn namelijk toch vrij duidelijk drie vissers die met uitgestrekte armen, elk met een roeispaan in beide handen. Ze staan op wat men in de kunst een ‘gestileerd schip’ noemt en wat ik in het beste geval een ‘sokkel’ zou willen noemen en in een slechtere bui een ‘blok beton’.

Ik heb altijd het idee dat ze de haven staan te bewaken en vind dat best een geruststellend idee.

Wie wat waar: Gerhard Brandes, Drei Fischer / Maritim (1968, koper), Altonaer Balkon, Palmaille 79 / Elbberg 2a

In de buurt: Je kunt hier bij Altonas Balkon koffie gaan drinken, leuker is het om Labskaus te gaan eten in het Gasthaus zum Elbblick. Daarna loop je Altona in, of Ottensen. Of je loopt langs de Elbe verder. Wil je meer weten over de geschiedenis van en het leven in Altona, sla dan het Altonaer Museum niet over.

Black form

Het neoklassieke Altonaer Rathaus uit 1898 is een architectuurbeauty, dat ga je verderop nog zien. Wil je het echter vanuit de Platz der Republik op de foto zetten, dan staat er een groot, zwart betonnen blok van 5,5 bij 2 m in de weg.

En dat was de bedoeling. Het monument voor de Joodse gemeenschap, van de Amerikaanse kunstenaar Sol LeWitt, staat opzettelijk in schril contrast met het Rathaus. Een ‘zwarte smet voor de smetteloos witte façade’ die de aandacht opeist. Zo het idee. Zo ook de praktijk.

Je kunt de zwarte vlek ook zien als een optische lege ruimte op een foto, alsof iemand een zwarte marker gepakt heeft en mensen heeft uitgewist of voorzien heeft van een balkje. Juist deze lege ruimte is het die de Joden in de Duitse samenleving achterlieten toen zij werden verdreven of vermoord.

Zo het idee.

Persoonlijk kan ik er niks mee. (Ik verdring nu de gedachte aan ex-collega B. die me mansplainde dat ik er niets van begreep.) O, ik zie het punt wel, hoor. Ik herdenk mensen alleen liever op een andere manier. Bijvoorbeeld door hen bij naam te noemen en hun verhaal te vertellen of te horen. Door de mensen een gezicht te geven en hun leven te vieren. In plaats van ze een spuuglelijk betonblok te geven.

In dat kader stuur ik je graag even door naar de Stolpersteine van Hamburg, en de Stolpertonstein voor Liddy Bacroff. Omdat we hun naam niet vergeten zijn. Trouwens, als je in de buurt van het Altonaer Rathaus en deze curieuze sculptuur bent, dan loont het absoluut de moeite om even verder te lopen en de Joodse begraafplaats aan de Koningstraße te bezoeken! (Ganz ehrlich, daar heb je meer aan dan aan dit betonblok. Maar ik val in heraling.)

Wie wat waar: Sol LeWitt, Pfahl im Fleische / Black Form – Dedicated to the Missing Jews  (1987–89, zwart cellenbeton), Rathaus Altona, Platz der Republik 1

Altonaer Rathaus

Tien jaar na de dood van keizer Wilhelm I (1797-1888) en 50 jaar na de opstand van Schleswig-Holstein tegen Denemarken werd het monument ter ere van de eerste keizer van het Duitse Rijk ingehuldigd in Altona, dat toen nog in Schleswig-Holstein lag. De keizer staat te paard op een even hoog voetstuk voor het stadhuis van Altona, omringd door andere allegorische figuren de keizer. Aan zijn voeten staan een meneer met opgeheven arm – symbool voor de kracht van het keizerrijk en de keizer – en twee jonge vrouwen die Schleswig en Holstein symboliseren. Twee andere figuren stellen ambacht en industrie, handel en scheepvaart voor.

Pro tip: deze beelden staan eigenlijk op een groot mozaïek (30 bij 40 meter!). In 1970 besloot echter een of andere dropveter het pleintje voor het Rathaus op te hogen en te betegelen. Sinds 2014 is, na jarenlang lobbyen door de directeur van het archief van Altona (best een lul overigens, maar dat is een verhaal voor een andere keer), een klein stukje van het kunstwerk weer te zien. Zonder slag of stoot ging dat overigens niet, want het blootleggen van de korenbloemen was niet alleen duur, maar ook problematisch, omdat ze een rol hadden in Nazi-propaganda.

Wie wat waar: Gustav Eberlein, Denkmal für Kaiser Wilhelm I. (1897/1898, brons), Platz der Republik, Rathaus Altona

In de buurt ga je naar het Altonaer Balkon, het Altonaer Museum, of duik je Ottensen of Altona in (zie alle boven).

Pro-pro tip: als je het mozaïek wilt zien, zoek dan een zonnige en vooral droge dag uit. Het glas van het kijkvenster wil nogal eens beslaan bij hoge luchtvochtigheid.

(Ja, het is mooi dat een deel van het mozaïek weer te zien is, maar nee, het glas wordt niet schoongemaakt en het beslaat ook heel de tijd.)

Bismarck…

Sommige sculpturen in Hamburg zijn uiteraard tegenwoordig wat problematisch. We hebben bijvoorbeeld meerdere Bismarck-monumenten, die vaak beklad worden. Het Bismarck-monument in het Alter Elbpark herdenkt de eerste Duitse kanselier Otto von Bismarck (1815-1898) als een hanseatische Roland-held. (Vgl. de Roland in Bremen.) Het beeld werd gebouwd tussen 1901 en 1906 naar de plannen van architect Emil Schaudt en beeldhouwer Hugo Lederer. Met een hoogte van 34,3 meter is het het grootste Bismarck-monument in Duitsland en een van de opvallendste sculpturen in Hamburg. Deze Bismarck staat onder Denkmalschutz, maar wat we met dit beeld moeten, is nog niet helemaal duidelijk. Daarover kun je hier bij NDR meer lezen.

Wie wat waar: Emil Schaudt / Hugo Lederer 1901/1906 Alter Elbpark

In de buurt: St. Pauli (incl. Portugiesenviertel en Weinberg), wandelen in Planten und Blomen

Auswandererdenkmal

Als je langs de weg van het Altonaer Balkon richting Oevelgönne loopt, loop je tegen een beeld aan dat lijkt te bestaan uit een kluwen mensen. Deze mensen zijn aan het emigreren te zijn, jawel. Je bent hier op het emigratiemonument van Ljubica Matulec gestuit, en er zit best een indrukwekkend verhaal achter. Wil je daar meer over weten, lees dan zeker mijn artikel, en ga daarna naar Ballin-Stadt (het emigratiemuseum) in Veddel.

Wie wat waar: Ljubica Matulec: Die Auswanderer – Zur Erinnerung an die Emigranten (hout, 1989, brons sinds 2008), Kaistraße

In de buurt: verder ben je hier op weg naar Dockland en Oevelgönne, dus ik zou zeker doorlopen. Of even oversteken en de Rosengarten in duiken.

Pornodeur op het Museum für Kunst & Gewerbe

Ik wil in dit eerste overzicht van bijzondere sculpturen in Hamburg toch ook de pornodeur van het MKG maar weer eens in de groep gooien. Of hij geldt als sculptuur laat ik aan jou over, maar zien moet je hem zeker.

Tip: bekijk voor Hamburgs andere gave musea mijn Hamburger museumoverzicht.

Meer sculpturen en andere kunst op straat in Hamburg

Hulp nodig bij het plannen van je stedentrip Hamburg? Deze pagina helpt je op weg!

Sculpturen in Hamburg

Heb je deze artikelen al gelezen?

2 reacties

Hans 4 augustus 2021 - 11:41

Leuk stuk Fem.

Vorige week de meeste gezien. Gelukkig niet allemaal; je moet tenslotte een reden hebben om terug te keren naar HH.

Groet,

Hans

Antwoorden
Fem 7 augustus 2021 - 18:51

That’s the spirit! Volgende keer moeten we maar eens op een corona proof koffie!

Antwoorden

Laat een reactie achter

Standort Hamburg is de enige Nederlandstalige blog die helemaal om Hamburg draait. Dé plek dus om tips te vinden voor je stedentrip Hamburg!

© 2012-2023 Standort Hamburg / femina docta. Alle rechten voorbehouden.  

Standort Hamburg gebruikt cookies om de site goed te laten draaien. OK Cookiebeleid