Werken in werelderfgoed: het Kontorhausviertel

Een wijk vol kantoorgebouwen… hoort die op de UNESCO-Werelderfgoedlijst? Daar kunnen we kort over zijn: ja!

Maarreh… we kunnen er gern ook iets meer woorden (en vooral foto’s) aan wijden!

Het Kontorhausviertel in Hamburg is namelijk niet zomaar een kantoorwijk! Ik ga je in deze blogpost vertellen waarom.

(En trouwens, hoe gaaf is het om te werken in werelderfgoed… ik bedoel maar, je zou er bijna een kantoorbaan voor overwegen. Bijna.)

• Een kleine tijdreis door het Kontorhausviertel in Hamburg
• De bijzonderste Kontorhäuser in het Kontorhausviertel
  • Chilehaus
  • Sprinkenhof
  • Mesberghof
  • Miramarhaus
  • Montanhof
  • Altstädter Hof
  • Helmut-Schmidt-Haus
• Kontorhäuser die net niet bij het UNESCO-werelderfgoed horen, maar die net zo mooi zijn
  • Afrikahaus
  • Levantehaus
• Meer bezienswaardigheden in het Kontorhausviertel
• Kun je de Kontorhäuser ook van binnen bekijken?
• Architectuurfan? Ga dan ook hier eens kijken
• Op naar Hamburg dus! Zo plan je je reis

Foto: Ajepbah – Eigenes Werk, CC BY-SA 3.0

Een korte tijdreis door het Kontorhausviertel

In het wijkje tussen de Steinstraße en de Willy-Brandt-Straße stonden natuurlijk niet altijd deze imposante kantoorgebouwen. Sterker nog, historici vermoeden dat de Hammabrug, waarnaar Hamburg genoemd is, in de 8e eeuw hier stond, waar nu de straat Speersort loopt! Over erfgoed gesproken, zeg.

Rondom de St. Petri Kirche, iets verderop, verzamelden zich in der loop der jaren allerlei marktlui. Gaandeweg ontstond er zo een wirwar aan smalle straatjes waar iedereen dicht op elkaar woonde. 

Aan het eind van de 19e eeuw vielen twee dingen samen:

1. Allereerst was de haven uit z’n voegen aan het barsten en stond iedereen te springen om pakhuizen én om kantoorgebouwen. (Over die pakhuizen hebben we het in de vorige blogpost gehad.)
2. Tegelijkertijd was na de cholera-epidemie van 1892 een groot deel van de binnenwas platgegooid om te voorkomen dat al die smalle steegjes vol met al die mensen nog een keer voor een uitbraak zouden zorgen. 

Er was dus ruimte om een Kontorhausviertel neer te zetten. Ook al duurde dat nog tot begin 20e eeuw, maar toen ging men pas goed los, zullen we maar zeggen. Met een aantal heel bijzondere kantoorgebouwen die niet voor niets op de UNESCO-Werelderfgoedlijst staan.

De bijzonderste Kontorhäuser in het UNESCO-werelderfgoed Kontorhausviertel

In totaal staan er zo’n 12 kantoren in het Kontorhausviertel op de UNESCO-Werelderfgoedlijst. Dit zijn de, wat mij betreft, bijzonderste gebouwen:

Chilehaus

Het Chilehaus kunnen we gerust het kroonjuweel van het Kontorhausviertel noemen. Of liever, het boegbeeld van het Kontorhausviertel, want het heeft de vorm van een schip. Het is tussen 1922 en 1924 gebouwd door Fritz Höger, in opdracht van Henry B. Sloman.

Als bouwstijl koos de Fritz voor het in die tijd hypermoderne en populaire backsteinexpressionisme. Voor de look van het gebouw koos hij voor de contouren van een scheepsboeg en de welvingen van een scheepsbuik. Dat had voornamelijk te maken met de vorm van het grondstuk waarop het Chilehaus staat, maar het is ook een prima symbool voor het werk van de eigenaar. Sloman handelde namelijk in salpeter uit, jawel, Chili.

Het resulteerde in een architectonisch hoogstandje waar je u tegen zegt. 

Daar wil je meer over weten en vooral meer van zien, dat snap ik: geniale architectuur – het Chilehaus.

Sprinkenhof

De architektenbroers Hans en Oscar Gerson begonnen, samen met Fritz Höger, in 1927 met de bouw van de Sprinkenhof. Het complex werd gebouwd als woon-, kantoor- en winkelcomplex, maar de meeste wooneenheden zijn nooit gerealiseerd. Het centrale gebouw stond in 1928. Voor het hele complex af was, was het opeens 1943.

De Sprinkenhof is een skelet van staalbeton met een Bausteinexpressionistisch jasje. De gevels en Innenhöfe zijn, in ruitvorm, versierd met motieven aangebracht uit handel en zeevaart. Die pasten natuurlijk goed bij de bedrijven in de Sprinkenhof.

Meer over de Sprinkenhof weten? Kan: geniale architectuur – de Sprinkenhof.

Meßberghof

Terwijl iets verderop het Chilehaus gebouwd werd, werkten Hans en Oskar Gerson aan een kantoorgebouw dat tot 1938 nog “Ballinhaus” heette, naar reder Albert Ballin. Het was in 1924 klaar. Met Ballin aan het hoofd was rederij HAPAG de belangrijkste rederij ter wereld geworden. (Ben je hier nieuwsgierig naar, breng dan zeker een bezoek aan Ballinstadt, het emigratiemuseum.) Omdat Ballin Joods was, veranderde de Gauleiter van Hamburg in 1938 de naam van het gebouw in ‘Meßberghof’, naar de straat die erlangs loopt. 

Ondanks dat er in de jaren ’90 sprake van was dat de Meßberghof weer Ballinhaus zou gaan heten, is de naam niet meer veranderd. (Hierover is echt nog heel veel meer te vertellen, en ik ben geneigd dat binnenkort in een apart artikel te doen.)

Beeldhouwer Lothar Fischer heeft tussen 1996 en 1997 de gevel aangevuld met acht beelden, de Enigma-Variationen.

Miramarhaus

Het Kontorhaus voor de handelsmaatschappij Miramar is een ontwerp van Max Bach en het eerste in het Kontorhausviertel (1921-1922). Het heeft bijzondere ronde hoek, en dito versieringen op de gevel. De sculpturen bij de ingang zijn van Richard Kuöhl. (Die naam gaan we in het Kontorviertel nog vaker tegenkomen, want Herr Kuöhl – met zijn voor mij nog steeds onuitsprekelijke naam – heeft zeker een stempel op de wijk gedrukt.)

Montanhof

Sommige kniesoren vinden de Montanhof het bewijs is dat het expressionisme eind jaren ’20 op z’n retour was. Met zijn gelijkmatige vormen en driehoekige wandpilaren bespotten dit soort types het gebouw wel als “Dreiecksmoderne”.

Kijken we gewoon even naar dat gebouw, dan zien we meteen dat dat lariekoek is. De gevel golft en danst, en is zelfs versierd met art-deco-elementen. Die verspringende gevel (het Staffelgeschoss) mag er toch zeker ook wezen. En dan hebben we het dus nog niet gehad over het verrukkelijke trappenhuis.

Nee, ik vind dat de heren van architectenbureau Distel & Grubits tussen 1924 en 1926 gewoon een kunstwerk hebben neergezet. Misschien een kunstwerk waar je even wat meer de tijd voor moet nemen om het te waarderen, maar dat zijn toch de beste kunstwerken.

De Montanhof is overigens gebouwd voor, niet verrassend, weer een rederij, namelijk Komrowski. Deze firma heeft hier nog steeds het hoofdkantoor zitten.

Altstädter Hof

In tegenstelling tot wat je in deze wijk zou verwachten is de Altstädter Hof geen kantoorgebouw, maar een wooncomplex, ontworpen door Rudolf Klophaus.

Het decreet “Kunst am Bau” (1934) bepaalde dat bij bouwprojecten die grotendeels in handen van de overheid waren een deel van de bouwsom moest worden besteed aan kunstwerken op/aan de gebouwen. In dit kader kreeg Richard Küohl de opdracht de portalen van de Altstädter Hof te verfraaien met zandstenen sculpturen die typische, zij het wat geromantiseerde, Hamburgse beroepen uitbeelden.

In het binnenhof is een reliëf met de Olympische fakkeldrager (1936) aangebracht. Niet in beeld zijn overigens de prullenbakken die er vaak onder staan…

Helmut-Schmidt-Haus 

Het Helmut-Schmidt-Haus werd in 1938 geboren als Pressehaus. Het was, net als de Altstädter Hof, een ontwerp van Rudolf Klophaus en werd het nieuwe thuis van nazikrant Hamburger Tageblatt. Richard Kuöhl ontwierp het reliëf/logo voor de krant, de “Tageblatt Kogge”. Het reliëf zit nog steeds op de gevel (hoek Curienstraße). Het hakenkruis in het zeil is in 1945 verwijderd. 

Na de oorlog hebben verschillende uitgeverijen in het Pressehaus gewerkt. De redactie van Die Zeit bevindt zich nog altijd in het Helmut-Schmidt-Haus. 

Sinds het overlijden van Helmut Schmidt in 2015 wordt in Hamburg nogal veel naar hem (om)genoemd, maar in het geval van het Pressehaus past het heel goed: Schmidt was jarenlang uitgever bij Die Zeit. (Denk je nou, hoe zit het precies met Helmut Schmidt, dan kan ik je de biografie Auf eine Zigarette mit Helmut Schmidt aanrader.)

Kontorhäuser die net niet bij het UNESCO-werelderfgoed horen, maar die net zo mooi zijn

Afrikahaus

Het Afrikahaus mag dan wel net-niet bij het UNESCO-erfgoed horen, maar het is wel een beschermd monument. Een monument dat door maar liefst twee olifanten bewaakt wordt.
Het ligt aan de rand van het Kontorhausviertel, en hier lees je er alles over: Er staat een olifant voor de deur – het Afrikahaus.

Levantehaus

Ook het Levantehaus hoort net niet bij het werelderfgoed, maar nu je toch in de buurt bent, zou ik als ik jou was toch echt even gaan kijken. Het Levantehaus is namelijk een winkelcentrum vol interessante architectuur, kunst, en zowaar ook nog mooie winkels.

Hier lees je er meer over: Shoppen en kunst in het Levantehaus.

Meer bezienswaardigheden in het Kontorhausviertel

Dit waren nog niet eens alle kantoorgebouwen die als werelderfgoed aangemerkt zijn, en zeker niet alle bezienswaardigheden. Ik ben zo vrij er nog een paar in de groep te gooien!

• In het Chilehaus zit bijvoorbeeld gewoon een mooi warenhuis, Manufactum. (Denk je nu, meh, een warenhuis… nou, nee, dann liegst du falsch. Manufactum is mooi, en het Chilehaus wil je sowieso echt een keer bezoeken.)
• Teehandlung Ernst Zwanck (‘Teezwanck’) – ik heb een zwak voor winkels waar thee wordt verkocht… jij ook? Op naar Teezwanck!
• Gewoon even boodschappen doen onder de locals: elke donderdag is er een Wochenmarkt op de Burchardplatz.
• Het Chocoversum zit nota bene in de Meßberghof, dat noem ik nog eens een win-win situatie. 😉 Overigens zijn de Deichtorhallen en het Museum für Kunst und Gewerbe vanuit deze wijk ook echt om de hoek, mocht je daar nog niet geweest zijn.
• En mocht je de Speicherstadt nog niet gezien hebben, dwaal dan hier door de historische Speicherstadt.

Alle winkels in het Kontorhausviertel vind je in het overzicht van kontorhausviertel.com – er is nog veel meer moois aan o.a. koffie en thee te vinden!

Check voor meer info over de werelderfgoedstatus van de wijk het Welterbe Info Point Hamburg, Chilehaus C, Pumpen 6.

Kaart: kontorhausviertel.com, klik op de kaart voor een grotere versie met uitgebreide legenda

Kun je de kantoren in het Kontorhausviertel ook van binnen bekijken?

De buitenkant van deze gebouwen is al eindeloos fascinerend. Maar als je weet dat ze ook de prachtigste trappenhuizen herbergen, dan wil je het liefst ook een keer binnen kijken. Dat is logisch, want die trappenhuizen zijn ook echt bijzonder. Houd er wel rekening mee dat al deze gebouwen nog steeds kantoorgebouwen zijn, en dat er normaal gesproken binnen geen rondleidingen worden gegeven.

Wil je meer weten over de wijk zonder ergens naar binnen te gaan, dan is een rondleiding een goede optie. Wil je wél heel graag ergens binnen kijken, dan kom je zo binnen:

• Solliciteren bij een van de bedrijven die gevestigd zijn in het Kontorhausviertel, natuurlijk 😉 (Wil je echt werken in werelderfgoed, of waar dan ook in Hamburg, check dan mijn tips over werken in Hamburg!)
• Houd het programma voor de Tag des offenen Denkmals in de gaten. Het Chilehaus doet bijvoorbeeld tijdens de monumentendagen meestal zijn deuren open.
• Ben je nou in de buurt en kom je toevallig iemand tegen/raak je in gesprek met iemand die er werkt, dan kun je altijd even vragen of je een kijkje mag nemen. Nee heb je, ja kun je krijgen. Zomaar ergens binnenwandelen wordt meestal niet zo op prijs gesteld.

Architectuurfan? Dan moet je hier ook zéker naartoe

• Allereerst ga je natuurlijk naar het andere UNESCO-werelderfgoed in Hamburg: de historische Speicherstadt met zijn Backsteinbeauty’s.
• En nu je de smaak van baksteen te pakken hebt, check je hier de mooiste baksteenarchitectuur van Hamburg.
• Maar er is natuurlijk nog veel meer, want sla toch echt de historische architectuur van Hamburg niet over!
• En apart wil ik nog een persoonlijke all-time favorite en Geheimtipp noemen: de Mellin-Passage.
• Een aanrader, vind ik als architectuurnerd, ook de Hamburg Architekturführer, een uitgebreide gids over de architectuur van Hamburg.

Duidelijk, toch: op naar Hamburg! Zo plan je je reis

• Spring in de trein en je bent in een paar uur in Hamburg. Met je eigen auto kan natuurlijk ook.
• Zoek je een goede hoteldeal, kijk dan eens hier.
• Je bereikt het Kontorhaus het makkelijkst via het Hauptbahnhof, U-Bahn station Meßberg (U1), of de Steinstraße (U1).
• Wil je graag een hotel in de buurt van het Kontorhausviertel? Geen probleem! Barceló Hamburg, bijna aan de Binnenalster is én fijn én heeft een eigen wijnbar (!) (Ik vind dat belangrijk). Ook het ibis Hamburg City is een prima uitvalsbasis voor een prettige prijs. Meer hoteltips heb ik hier voor je neergezet.
• Bekijk hier mijn tips voor het plannen van je stedentrip Hamburg. 

Bekijk ook deze artikelen voor nog meer inspiratie:

• 100 dingen die je in Hamburg gedaan moet hebben
• Insider tips: Hamburg voor gevorderden
• Veel Hamburg voor weinig geld: de beste budgettips voor een stedentrip Hamburg
• 11x fijne reisgidsen over Hamburg